अराजक शब्दहरु: निजामतीमा ज्येष्ठता-नगेन्द्रराज पौडेल

Friday, November 9

विभिन्न कारणले निजामती सेवा नेपालको सन्दर्भमा उत्कृष्ट र मर्यादित सेवाका रूपमा स्थापित भएको छ । अंग्रेजीमा यसलाई ‘सिभिल सर्भिस’ भनिन्छ र नेपाली रूपान्तरण ‘नागरिक सेवा’ भन्ने हुन्छ ।

यसको शुरुआत प्राचीनकालदेखि हुँदै आएको किराँतकालीन धार्मिक ग्रन्थ मुन्धुममा शासन सञ्चालनसम्बन्धी कानुनी व्यवस्था भएको पाइन्छ । २०१३ साल भदौमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री टङ्कप्रसाद आचार्यको संयोजकत्वमा गठित प्रशासकीय पुनर्गठन योजना आयोग, २०१३ ले दिएको सुझावबमोजिम सोही वर्ष भदौ २२ गते पहिलोपटक निजामती सेवा ऐन, २०१३ जारी भयो । यसै दिनदेखि निजामतीमा संहिताको शुरुआत भयो । प्रकारान्तरले यसपछिको निजामतीको समयावधिलाई आधुनिक काल भन्न सकिन्छ । सोही दिनको सम्झनास्वरूप विगत २०६१ सालदेखि प्रत्येक वर्षको भदौ २२ लाई ‘निजामती सेवा दिवस’ का रूपमा मनाउने चलन छ ।

अहिलेको निजामती सेवा सेवाग्राहीमैत्री हुन नसकेको, सरकारको गति पक्रन नसकेको, काममा चुस्त दुरुस्त नभई परिणाममाभन्दा प्रक्रियामा रुमल्लिएकोजस्ता आक्षेपबाट मुक्त हुन आवश्यक छ । यसका लागि सबैभन्दा पहिला निजामती संगठनभित्रै नियम, कानुन र परम्परित सिद्धान्तअनुसार कर्मचारीको व्यवस्थापन हुन जरुरी छ ।

कर्मचारीलाई उत्प्रेरित नगरेसम्म नागरिकको सेवामा ऊ समर्पित हुन सक्दैन । उत्प्रेरणाका लागि तलब भत्तामा वृद्धि गर्नुपर्छ भन्ने मात्र छैन । गैर मौद्रिक नीति अख्तियार गर्न पनि सकिन्छ । यसका लागि राज्य सञ्चालक विभागीय मन्त्रीहरूभन्दा पनि तिनीहरूका निकटस्थ अवयव मानिने सचिवहरूको भूमिका महìवपूर्ण हुन्छ ।

बिल क्लिन्टनले सधैँ हस् मात्र हैन नाइ भन्न सक्ने आँटिलो निजामती सेवा चाहिन्छ भनेका थिए । कर्मचारीमा मनोबल बढाउने उपायहरू सुझाइदिने र प्रशासनिक अडान लिने काम तिनै उच्चपदस्थ कर्मचारीहरूकै हो ।

निजामतीमा ‘ज्येष्ठता’ निकै लोकप्रिय शब्द हो । यसले कर्मचारीमा सकारात्मक उद्दीपकको काम गर्दछ । मनोबल उच्च राख्न सघाउने यो एक प्रकारको गैर मौद्रिक तत्व पनि हो ।

कर्मचारीलाई नीति, नियम र पद्धतिले चलाउने संयन्त्रको विकास हुन जरुरी छ र हाम्रा मान्छेलाई राम्रा मान्छेले विस्थापित गर्ने प्रक्रियाको थालनी हुन जरुरी छ । यसो भयो भने मात्र सक्षम, योग्य र ज्येष्ठ कर्मचारीप्रति सदैव न्याय हुन जानेछ ।

अराजक शब्दहरु